Sztuczna inteligencja (AI, od ang. Artificial Intelligence) to dziedzina informatyki zajmująca się tworzeniem maszyn lub programów komputerowych, które mogą wykazywać zachowania uznawane za inteligentne. Innymi słowy jest to próba stworzenia maszyn zdolnych do naśladowania ludzkich zdolności takich jak uczenie się, rozumowanie, rozwiązywanie problemów, percepcja czy używanie języka. W epoce nowoczesnych technologii, gdzie sztuczna inteligencja coraz śmielej wkracza w różne strefy naszego życia, rynki pracy na całym świecie stają przed istotnym pytaniem: czy użycie sztucznej inteligencji w rekrutacji to przełomowe narzędzie, czy może pułapka zagrażająca etyce zawodowej?
Sztuczna inteligencja dynamicznie rozwija się, stając się kluczowym elementem globalnej gospodarki. Jak wskazują dane z 2022 roku, globalny rynek sztucznej inteligencji osiągnął wartość 136,6 miliarda dolarów, a prognozy wskazują na jego wzrost do 1,81 biliona dolarów do 2030 roku. Przychody z rynku oprogramowania sztucznej inteligencji wzrosną z 10,1 miliarda dolarów w 2018 roku do przewidywanych 126 miliardów dolarów w 2025 roku, co świadczy o ogromnym potencjale i zainteresowaniu tym tematem.
Wykorzystanie sztucznej inteligencji w rekrutacji otwiera nowe możliwości w zakresie efektywności i dokładności. Algorytmy sztucznej inteligencji mogą analizować ogromne ilości danych, co pozwala na szybkie i dokładne dopasowanie kandydatów do wymagań stanowiska pracy. Dzięki temu, proces rekrutacyjny staje się bardziej obiektywny, co ma kluczowe znaczenie na stanowiskach wymagających specjalistycznych kwalifikacji.
Mimo tych zalet wykorzystanie sztucznej inteligencji niesie z sobą poważne wątpliwości. Istnieje obawa, że algorytmy mogą nieświadomie propagować istniejące uprzedzenia, jeśli są uczone na podstawie historycznych danych. To stawia pod znakiem zapytania ich rzekomą obiektywność. Ponadto nadmierna zależność od algorytmów może ograniczać ludzki wymiar w rekrutacji, tak ważny w ocenie kompetencji miękkich i kultury organizacyjnej.
Etyka i odpowiedzialność społeczna w kontekście sztucznej inteligencji w rekrutacji to kluczowe zagadnienia. Istotne jest zapewnienie prywatności i bezpieczeństwa danych osobowych kandydatów. Ponadto firmy muszą być świadome potencjalnych skutków etycznych związanych z używaniem algorytmów, które mogą być stronnicze lub dyskryminacyjne.
Obecnie, technologia sztucznej inteligencji odgrywa istotną rolę w procesie oceny kandydatów na różne stanowiska pracy. W praktyce oznacza to, że decyzje dotyczące zatrudnienia, awansu lub zwolnienia mogą być podejmowane przez algorytmy.
Istnieje jednak obawa, że te systemy mogą wykazywać niechęć wobec określonych grup, takich jak kobiety czy osoby starsze. Chociaż jest to cenne narzędzie dla przedsiębiorstw, może również stanowić ryzyko dla osób ubiegających się o pracę oraz już zatrudnionych pracowników.
Niewykluczone jest, że takie systemy mogą niekorzystnie wpływać na proces rekrutacji, na przykład ignorując kobiety ubiegające się o wyższe stanowiska. Istnieje także ryzyko, że AI będzie profilować pracowników, zbierając obszerne dane o ich zachowaniach i stylu pracy, co może wpłynąć na decyzje dotyczące ich kariery. Zastosowanie zaawansowanych technologii w miejscu pracy wiąże się z licznymi wyzwaniami, w tym kwestiami dyskryminacji, ochrony prywatności oraz danych osobowych, jak zauważa prof. Tomasz Durej, specjalista w dziedzinie nietypowych stosunków zatrudniania.
Z kolei Katarzyna Łażewska-Hrycko, główny inspektor pracy, podkreśla, że starsi pracownicy mogą mieć trudności ze znalezieniem pracy, gdyż algorytmy mogą ich pomijać. Dotyczy to również kobiet, które ze względu na obowiązki rodzinne, takie jak opieka nad dziećmi, mogą być uznawane za mniej dostępne w miejscu pracy.
Przykładem wykorzystania AI i jego skutków jest między innymi film dokumentalny zatytułowany „Zakodowane uprzedzenie” (reż. Shalini Kantayya) ukazujący wpływ tych technologii na rynek pracy. Dokument koncentruje się na pracy specjalistek w dziedzinie sztucznej inteligencji, które zauważają liczne wyzwania związane z rozwojem algorytmów. Wśród nich wyróżnia się kwestia nierówności płci w branży AI, gdzie kobiety stanowią tylko około 14 proc. zatrudnionych.
To nierównomierne reprezentowanie płci ma swoje konsekwencje, jak pokazuje przykład algorytmu „Toy” stworzonego przez Microsoft. W interakcjach na Twitterze, ten algorytm wykazał się nieodpowiednimi wypowiedziami, takimi jak „nienawidzę feministek” czy wypowiedzi gloryfikujące Hitlera. Film wskazuje także na to, jak sztuczna inteligencja obecnie wpływa na kluczowe decyzje życiowe ludzi na przykład w procesie rekrutacji do dużych firm czy przy przyznawaniu kredytów. Szczególnie ilustracyjny jest przykład Chin, gdzie system kredytu społecznego jest używany w sposób jawny i powszechny. Film przedstawia historię Chinki, która dostosowała się do tych zasad i postrzega je głównie pozytywnie. Dla niej wysoka ocena w systemie kredytu społecznego jest równoznaczna z większym zaufaniem do nowo poznanej osoby. Z drugiej strony, film pokazuje, że osoby, które choć raz znacząco odbiegły od ustalonych norm, mogą zostać trwale wykluczone z systemu.
W Ameryce Północnej użycie sztucznej inteligencji w procesach HR pozwoliło na 40-procentową redukcję kosztów w 2022 roku. Podobne oszczędności zauważono w Europie, gdzie koszty zmniejszyły się o 36 procent. To pokazuje, że sztuczna inteligencja może przyczynić się do zwiększenia efektywności i redukcji kosztów w obszarze zarządzania zasobami ludzkimi.
Pomimo pozytywnych aspektów wykorzystania sztucznej inteligencji, pojawiają się także obawy. Aż 35 proc. rekrutowanych osób obawia się, że sztuczna inteligencja może eliminować kandydatów o unikatowych umiejętnościach i doświadczeniu. Ponadto 71 proc. dorosłych w USA sprzeciwia się wykorzystywaniu sztucznej inteligencji do ostatecznych decyzji dotyczących zatrudnienia, co podkreśla potrzebę równoważenia technicznych innowacji z ludzkim wymiarem w rekrutacji. W przyszłości przewiduje się, że sztuczna inteligencja będzie odgrywać coraz większą rolę w procesach rekrutacyjnych (wg badania Daniela Ruby 29-12-2023r). Podsumowując, dane te wskazują na rosnącą rolę sztucznej inteligencji w rekrutacji, podkreślając jednocześnie zarówno jej potencjalne korzyści, jak i zagrożenia. Z jednej strony sztuczna inteligencja przynosi efektywność, oszczędność czasu i potencjał redukcji uprzedzeń, z drugiej – rodzi pytania o wpływ na rynek pracy i obawy dotyczące etyki zawodowej. W związku z tym, kluczowe będzie znalezienie równowagi między wykorzystaniem nowoczesnych technik a zachowaniem ludzkiego aspektu w procesie rekrutacji.
Rozwój sztucznej inteligencji w obszarze rekrutacji zależy od umiejętności łączenia nowoczesnych technologii z ludzkim wyczuciem i empatią. Istotne jest, aby firmy kreowały systemy transparentne, sprawiedliwe i wolne od uprzedzeń. Kluczowe staje się bieżące nadzorowanie i modyfikowanie algorytmów, by unikać reprodukowania stereotypów. Rekrutacja wspierana przez sztuczną inteligencję otwiera wiele obiecujących dróg, lecz równocześnie rodzi poważne wyzwania. Taka technologia może znacznie podnieść wydajność procesów rekrutacyjnych, ale wymaga świadomego i odpowiedzialnego stosowania. Sukces zależy od harmonijnego połączenia technologicznych możliwości sztucznej inteligencji z zachowaniem czynnika ludzkiego, który jest kluczowy w ocenie i rozumieniu kandydatów.
- Autorka jest słuchaczką Szkoły Doktorskiej Politechniki Koszalińskiej.
