Kolejna rewolucja w postępowaniu cywilnym – wraca odrębne postępowanie gospodarcze
Nowelizacja procedury cywilnej została zakończona 24 lipca 2019 roku podpisem prezydenta Andrzeja Dudy. Większość zmienionych przepisów zacznie obowiązywać po trzech miesiącach od ogłoszenia ustawy, a inne – przykładowo przepisy dotyczące zmian w elektronicznym postępowaniu upominawczym – po sześciu miesiącach od dnia ogłoszenia.
Przedsiębiorca ponowie musi przygotować się na zmiany prawne z uwagi na uchwaloną przez Sejm i podpisaną przez prezydenta RP nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego. Zmian jest sporo – znajdują się na 92 kartach ustawy zmieniającej i obejmują 300 zmienionych bądź nowych przepisów.
Ministerstwo Sprawiedliwości uspakaja, że „potrzeba opracowania projektu wynika z konieczności usprawnienia postępowania w sprawach cywilnych i w konsekwencji skrócenia czasu rozpoznania spraw przez sądy poprzez koncentrację materiału dowodowego w fazie wstępnej procesu.” Ministerstwo przekonuje również, że „likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych nie osiągnęła zakładanego celu – czas trwania tych postępowań nie skrócił się, a zaległości w sądach gospodarczych wzrosły, co stanowi argument za przywróceniem takiego postępowania”.
Uchwalony dokument przewiduje wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, w których obowiązywał będzie większy rygoryzm. Tymczasem ostatnia tak duża nowelizacja procedury cywilnej miała miejsce w 2012 r. Znosiła odrębne postępowanie gospodarcze, ponieważ przedsiębiorcy nie radzili sobie z nałożonym przez ustawodawcę rygoryzmem dowodzenia za pomocą dokumentów, zasadą prekluzji dowodowej – składania wszelkich wniosków, zarzutów i dowodów w pozwie oraz odpowiedzi na pozew.
W świetle powyższych zmian zwiększy się rola profesjonalnego pełnomocnika, który czasem z uwagi na nieporadność procesową przeciwnika może wygrać nawet skazaną na niepowodzenie sprawę.
Bezsprzecznie nowelizacja oznacza kolejny wzrost kosztów postępowania sądowego, wprowadzenie opłaty za uzasadnienie orzeczeń, możliwość nałożenia na stronę grzywny oraz obowiązku zwrotu kosztów w części większej niż wskazywałby wynik sprawy, gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego. Za roszczenia w postępowaniu uproszczonym do wartości 20 tys. zł opłaty sądowe wyniosą nawet 1000 zł.
Po zmianach najwięcej zyska elektroniczne postępowanie upominawcze. Ustawodawca nałożył wiele obowiązków na strony postępowania oraz wprowadził narzędzia prawne do ich dyscyplinowania. Przykładowo po zmianach obowiązkiem staje się złożenie odpowiedzi na pozew, sankcją jest przegranie sprawy w fazie wstępnej postępowania. Powyższe unormowanie wynika z założenia, że rozstrzygnięcia spraw powinny zapadać na pierwszym posiedzeniu sądu.
Na co powinien zwrócić uwagę przedsiębiorca wertując przepisy ustawy? Na początku należy pamiętać, że ustawodawca zmienia zasady ustalania właściwości sądu w zakresie roszczeń wynikających z umów, wyjaśniając jednocześnie pojęcie „sądu miejsca wykonania umowy”, którym najczęściej będzie miejsce spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy danego rodzaju. W postępowaniu gospodarczym prymat otrzymały dowody z dokumentu. Dowód z zeznań świadków został zdeprecjonowany. Powód zobowiązany jest wszystkie fakty udowadniać na podstawie dowodów z dokumentu, a jedynie w przypadku braku możliwości z przyczyn niezależnych od niego ich wskazania, może je dowodzić na podstawie innych dowodów. Przykładowo dowód z przesłuchania świadków będzie dopuszczalny dopiero wtedy kiedy nie będzie sporządzonego protokołu odbioru robót budowalnych.
Nie można zapomnieć o istotnym uprawnieniu, które będzie przysługiwało przedsiębiorcom będącym osobami fizycznym, a mianowicie możliwość wyłączenia stosowania przepisów o odrębnym postępowaniu gospodarczym i rozstrzygania spraw nadal przez wydziały gospodarcze, ale na podstawie przepisów ogólnych, postępowania procesowego. Jest to o tyle korzystne w przypadku nieposiadania dowodów z dokumentów, nieznajomości przepisów bądź nieustanowienia profesjonalnego pełnomocnika.
Po nowelizacji adresy pozwanego wskazujemy w następujący sposób – wobec przedsiębiorcy wpisanego do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej podajemy adres do doręczeń udostępniony w tej ewidencji, chyba że przedsiębiorca wskazał inny adres do doręczeń, zaś wobec przedsiębiorcy wpisanego do rejestru sądowego podajemy adres udostępniony w tym rejestrze, chyba że przedsiębiorca wskazał inny adres do doręczeń.
W powyższych przypadkach ustawodawca zachował skutek doręczenia pomimo podwójnego bezskutecznego awizowania pisma.
W tym miejscu należy wspomnieć, że fikcja doręczenia została wyłączona, gdy pozwanym jest osoba fizyczna, ciężar skutecznego doręczenia został w całości przerzucony na powoda. W takim przypadku nieodebrane awizo przez pozwanego (bez względu na przyczynę) wiąże się z obowiązkiem doręczenia w terminie 2 miesięcy pisma za pośrednictwem komornika, co kosztuje (wobec jednego pozwanego koszty mogą wynieść łącznie nawet 120 zł). Z powyższego obowiązku zwolniony jest powód w przypadku wskazania adresu pozwanego. W przypadku nieustalenia adresu pozwanego, faktycznego niemieszkania pod ustalonymi adresami, następuje zastosowanie przepisu dającemu sądowi uprawnienie do zawieszenia postępowania. Dlatego tak ważne jest obecnie pilnowanie adresów pozwanych. Powyższe zapisy z pewnością utrudnią dochodzenie, niejednokrotnie przedawnionych roszczeń, przez wierzycieli skupujących wierzytelności.
Istotnym, nowym obowiązkiem jest wskazanie w pozwie adresu poczty elektronicznej powoda albo oświadczenia, że nie posiada takiego adresu; tożsamy obowiązek spoczywa na pozwanym.
Zaniechanie przez powoda przed wytoczeniem powództwa podjęcia próby polubownego rozwiązania sporu może się wiązać z obciążeniem przez sąd kosztami procesu w całości lub w części. Jest to dość surowa sankcja, a ma na celu zwiększenie formy polubownego rozwiązywania spraw.
Powód – przedsiębiorca zobowiązany jest już w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew, wskazać wszystkie twierdzenia i dowody. Celem powyższego uregulowanie jest przyspieszenie postępowania i wydanie rozstrzygnięcia nie później niż 6 miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew.
Warto jest zacząć stosować w codziennej praktyce wprowadzoną tzw. umowę dowodową zawartą na piśmie, która nie może dla swojej ważności zależeć od warunku lub terminu. Dotychczas, przedsiębiorcy mogli zawrzeć w umowie klauzulę właściwości miejscowej sądu w przypadku ewentualnego sporu stron. Powyższe novum pozwala wyłączyć dowody określonego rodzaju, przykładowo z opinii biegłego czy też zeznań świadków. Umowa dowodowa pozwoli uniknąć czasochłonnego postępowania dowodowego, co gorąco polecam w przypadku umów z zakresu prawa budowlanego. Pojęcie „dokument” należy rozumieć zgodnie ze znowelizowaną treścią przepisów, co oznacza nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią, czyli będzie nim wiadomość e-mail, wiadomość SMS, MMS, nagranie dźwiękowe lub audiowizualne, faks oraz skan.
Kolejną nowością, dotąd nigdy nie występującą w procedurze cywilnej, jest instytucja rozprawy przygotowawczej, podczas której obecność stron jest obligatoryjna.
Z pewnością wobec powyższych zmian żaden uczestnik postępowania cywilnego nie może przejść obojętnie, nie wspominając już o przedsiębiorcy. Kierunek nowelizacji wskazuje na podjętą próbę przyspieszenia rozstrzygania spraw sądowych, jednakże może czasem skutkować naruszeniem gwarancji procesowych stron.
Istotnie wzrastają koszty postępowania sądowego. Z uwagi na rozszerzenie obowiązków pouczeń stron, powoływanie się na brak znajomości przepisów, będzie praktycznie niemożliwe.
Powyższa publikacja zawiera jedynie zasygnalizowanie niewielkiej części wprowadzonych rozwiązań prawnych, które również występują w innych postępowaniach odrębnych, postępowaniu odwoławczym, egzekucyjnym, kosztach sądowych. Przykładowo złożenie apelacji nie będzie możliwie przed wcześniejszym wystąpieniem o uzasadnienie wyroku. Niepokojące są zmiany w zakresie wprowadzenia zasady rozstrzygania przez sąd zażaleń poziomo.
Autor: Katarzyna Kujawska
Autorka jest radcą prawnym, specjalizuje się w prawie gospodarczym. Jej kancelaria znajduje się w Koszalinie przy ulicy Emilii Gierczak 7A, telefon 516 033 115
