Według World Health Organization (Światowej Organizacji Zdrowia) okres adolescencji, czyli dojrzewania, jest określany jako przedział od 10 do 19 roku życia, w którym następują istotne przemiany w sferze fizycznej i psychicznej nastolatki. Określenie „pokwitanie” czyli dojrzewanie płciowe, odnosi się do wszystkich fizjologicznych zmian w organizmie w okresie adolescencji, prowadzących do dojrzałości psychoseksualnej. Pojawienie się pierwszej miesiączki jest ważnym momentem przełomowym u dojrzewającej dziewczynki. Średni wiek menarche, czyli pierwszej miesiączki, przypada na 12-13 rok życia i fizjologicznie występuje w ciągu 2-3 lat od pełnego rozwoju gruczołów piersiowych. U 98 % dziewcząt pierwsza miesiączka pojawia się do 15 roku życia.
Wizyta w poradni ginekologicznej sprowadza się nie tylko do badania ginekologicznego, ustalenia ewentualnego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia. Zgodnie z zasadą pierwszych skojarzeń, przebieg tej wizyty rzutuje istotnie na zachowanie prozdrowotne dorosłej kobiety. Dlatego najważniejszą rolą lekarza w poradni ginekologicznej, obok rzetelnego wykonania czynności, które są przedmiotem jego specjalności jest edukacja nastolatki pod kątem przyszłych zachowań profilaktycznych, w tym regularnego zgłaszania się do poradni ginekologicznej.
W większości przypadków, jeśli nie wystąpiły ku temu wskazania, pierwsza wizyta nastolatki w poradni ginekologicznej powinna mieć miejsce około terminu wystąpienia pierwszej miesiączki. Wówczas należy zdefiniować częstotliwość kolejnych wizyt i badań profilaktycznych (optymalnie raz w roku). Oczywiście jeżeli nastolatka zaobserwuje jakiekolwiek niepokojące objawy, nie powinna odkładać wizyty i zgłosić się wcześniej po pomoc.
Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zalecana częstotliwość badań ginekologicznych to: pierwsza wizyta pomiędzy 10. a 16. rokiem życia (około terminu pierwszej miesiączki), kolejne wizyty – raz w roku, doraźnie – zawsze ze wskazań medycznych lub prawnych.
Podczas wizyty nastolatka powinna czuć się komfortowo i mieć możliwość stawiania granic. Należy pamiętać, że po 16 roku życia na badanie ginekologiczne powinna wyrazić zgodę nie tylko matka bądź opiekun prawny, ale i sama młoda pacjentka. Wizyta powinna obejmować: badanie podmiotowe, czyli wywiad, badanie przedmiotowe ogólne oraz badanie ginekologiczne.
Lekarz ginekolog będzie chciał zdobyć jak najwięcej informacji o swojej młodej pacjentce i dlatego zapyta o wystąpienie pierwszej miesiączki u nastolatki, ewentualne dolegliwości bólowe podczas krwawienia oraz czy miesiączka jest regularna, mierna czy obfita. Zapyta, czy nastolatka współżyje, poprosi o informację na temat aktualnych schorzeń, stosowanych leków, przebytych operacji bądź zabiegów.
Istotny jest również wywiad rodzinny. Tutaj możemy spodziewać się pytań dotyczących schorzeń sercowo-naczyniowych, cukrzycy, chorób tarczycy, otyłości, depresji oraz chorób nowotworowych występujących w rodzinie. Ogólne badanie przedmiotowe powinno odbywać się w atmosferze zapewniającej pacjentce komfort i całkowitą intymność.
Badanie ginekologiczne stanowi jedną z najbardziej intymnych procedur medycznych, która u wielu kobiet, a zwłaszcza dziewcząt, może wywołać uczucie wstydu i zażenowania. Dziecko przed wizytą w poradni ginekologicznej powinno być przygotowane przez matkę lub innego opiekuna prawnego, co pozwoli na poczucie pewności siebie, zmniejszy niepokój, poprawi samopoczucie przed wykonaniem badania. W gabinecie w sposób zrozumiały i adekwatny do wieku lekarz powinien wyjaśnić dziewczynce i jej matce bądź opiekunowi prawnemu, z jakich czynności będzie składało się badanie. Należy podkreślić, że badanie ginekologiczne nie może być bolesnym, przykrym doświadczeniem dla żadnej kobiety – tym bardziej dla dziecka lub nastolatki.
Specyficznego podejścia w trakcie badania ginekologicznego wymagają dziewczęta z niepełnosprawnością intelektualną lub fizyczną. Badanie pacjentki niepełnosprawnej umysłowo powinno zawsze odbywać się w obecności jej opiekuna ustawowego. Należy podkreślić, że stan umysłowy pacjentki nie zwalnia lekarza z obowiązku zapewnienia jej szacunku, poczucia godności i intymności.
Podczas wizyty w poradni ginekologicznej lekarz pełni również szczególną rolę edukacyjną w odniesieniu do nastoletnich pacjentek i ich opiekunów. Dlatego po wykonaniu badania ginekologicznego, w sposób jak najbardziej zrozumiały, powinien poinformować nastolatkę o wyniku badania. Natomiast opiekuna dziecka należy zapoznać ze stanem zdrowia jego podopiecznej oraz poinformować o dalszych proponowanych procedurach diagnostycznych lub leczniczych. Jeśli zachodzi taka potrzeba, lekarz ginekolog może zalecić lub zasugerować wizytę u innego specjalisty, np. endokrynologa, dermatologa, psychoterapeuty czy dietetyka. Ginekolog powinien również zaznajomić pacjentkę i jej opiekuna prawnego z programem zalecanych w danym wieku badań profilaktycznych i zachowań prozdrowotnych.
Rolą ginekologa przyjmującego dziewczynki i nastolatki jest również edukacja zdrowotna pacjentki i jej matki bądź opiekuna prawnego. W skład edukacji zdrowotnej w gabinecie ginekologicznym wchodzi: nauczenie obserwacji cyklu miesiączkowego i zapisywania miesiączek w kalendarzyku lub aplikacji. Wyjaśnienie, co to są choroby przenoszone drogą płciową, nauczenia zapobiegania im, wczesnego wykrywania i zgłaszania się do leczenia. Lekarz ginekolog powinien również omówić z młodą pacjentką konsekwencje przedwczesnej inicjacji seksualnej. Wyjaśnić celowość poddania się zalecanym szczepieniom, np. przeciw wirusom HPV, WZW.
W skład edukacji zdrowotnej wchodzi również wyjaśnienie znaczenia nałogów dla zdrowia w okresie rozwoju, roli stylu życia, czyli prawidłowej diety, wysiłku fizycznego, higieny rytmu dobowego. Młoda pacjentka powinna również zostać poinformowana o istotności regularnego wykonywania badań profilaktycznych oraz wczesnego zgłaszania się do lekarza w przypadku podejrzenia choroby.
Aspekty prawne dotyczące leczenia osób małoletnich w Polsce znajdujemy między innymi w: Ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Art. 32-35), Kodeksie Karnym – Rozdział XXV „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej oraz obyczajności”, Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz Konwencji Praw Dziecka.
Wizyta osoby małoletniej u lekarza ginekologa powinna odbywać się w obecności rodzica/opiekuna prawnego. Nastolatka może jednak poprosić o przeprowadzenie badania ginekologicznego w warunkach intymnych, czyli bez obecności opiekuna.
U dziewcząt przed ukończeniem 16. roku życia przeprowadzenie badania ginekologicznego, procedur diagnostycznych i leczniczych (w tym i przepisanie środków antykoncepcyjnych) wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Fakt stwierdzenia rozpoczęcia współżycia seksualnego nie powinien być zatajony przed opiekunem dziewczynki. Dodatkowo, o fakcie współżycia płciowego lekarz ginekolog jest zobowiązany do powiadomienia odpowiednich władz – prokuratury, policji w przypadku osób małoletnich przed ukończeniem 15. roku życia.
U nastolatek, które ukończyły 16. rok życia, a jeszcze nie są pełnoletnie, przeprowadzenie badania ginekologicznego, diagnostyki i leczenia (w tym i przepisanie środków antykoncepcyjnych) wymaga zgody równoległej (podwójnej) – zarówno młodej pacjentki, jaki i jej rodzica/opiekuna prawnego. Pacjentka powinna również zostać poinformowana, że zgodnie z aktualnymi zaleceniami WHO nastolatkom i młodym kobietom zaleca się stosowanie podwójnego zabezpieczenia w postaci wysoce skutecznej metody antykoncepcyjnej w połączeniu z prezerwatywą, w celu równoczesnej ochrony przed nieplanowana ciążą i infekcjami przenoszonymi drogą płciową. Lekarz ginekolog podczas wizyty powinien wytłumaczyć nastolatce i jej matce/opiekunowi prawnemu zasadność stosowania podwójnej antykoncepcji.
Należy podkreślić, że przedmiotem wizyty nastolatki w gabinecie ginekologicznym powinno być nie tylko rozwiązanie aktualnego problemu, lecz również edukacja pacjentki i jej rodziny, dotycząca zachowań prozdrowotnych, badań profilaktycznych i edukacji seksualnej. Wpływa to bowiem na przyszłe zdrowie ginekologiczne młodej kobiety oraz jej właściwe zachowania prozdrowotne w ciągu całego życia.
Wizyta w poradni ginekologicznej jest dla dziewcząt w okresie przedpokwitaniowym i nastolatek zdarzeniem nieznanym i stresującym, dlatego matka/opiekun prawny oraz lekarz ginekolog powinni dołożyć wszelkich starań, aby taka wizyta wiązała się nie tylko z profesjonalną opieką ginekologiczną, lecz także kojarzyła się młodej pacjentce z przyjazną atmosferą, poczuciem bezpieczeństwa, szacunkiem, zapewnieniem intymności, braku oceny i została pozytywnie zapamiętana.
