Kontynuujemy cykl muzealnych opowieści, tym razem o niezwykłych znaleziskach archeologicznych ze zbiorów koszalińskiego Muzeum. Choć często określane mianem „skarbów”, archeolodzy wolą mówić o nich jako o „depozytach”. Na takie skarby-depozyty składają się przedmioty pochodzące z różnych epok historycznych
i są to najczęściej monety, ozdoby, elementy stroju, broń oraz narzędzia. Choć wiele z tych skarbów trafia do muzeum przypadkowo (często odnajdywane są one w sposób nieprofesjonalny), każdy z nich posiada ogromny potencjał badawczy. Niestety nieodpowiednie wydobycie może sprawić, że skarb stanie się jedynie estetycznym „gadżetem”, tracąc wartość naukową i kontekst historyczny.
Na szczęście coraz częściej uczciwość znalazców, profesjonalizm archeologów oraz pasja i umiejętności detektorystów łączą się, by dostarczyć niezwykle cennych informacji o przeszłości naszego regionu.
Co zrobić w przypadku odkrycia skarbu? Muzeum przypomina, że każdy, kto natrafi na zabytek archeologiczny, powinien niezwłocznie poinformować o tym wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zgłoszenia można dokonać osobiście lub za pośrednictwem sołtysa, wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta. Możemy się też zgłosić do najbliższego muzeum – w naszym przypadku do Muzeum w Koszalinie (muzeum.koszalin.pl).
W przypadku znalezisk niebezpiecznych, takich jak materiały wybuchowe, właściwym organem do powiadomienia jest policja. Więcej informacji na temat postępowania ze znalezionymi zabytkami można znaleźć na stronach internetowych: samorzad.nid.pl, odkrywca.pl, archeologia.com.pl.
Czy przypadkowe odkrycie może rzucić światło na życie ludzi sprzed półtora tysiąca lat, a dokładnie z okresu wędrówek ludów? Historia znaleziska z Krągłego w powiecie szczecineckim pokazuje, że tak! W styczniu 2019 roku Grzegorz Bronowicki, mieszkaniec Chłopskiej Kępy, przekazał do Muzeum w Koszalinie trzy srebrne, pozłacane fibule – metalowe zapinki do spinania szat, które poza funkcją użytkową spełniały rolę ozdoby, niekiedy bardzo cennej. Sam fakt bezinteresownego przekazania przypadkowo odkrytych zabytków o znacznej wartości naukowo-poznawczej zasługuje na ogromne uznanie i szacunek dla odkrywcy.
Co niezwykle istotne, znalazca wskazał również dokładne miejsce odnalezienia przedmiotów. Dzięki jego odpowiedzialnej postawie możliwe było przeprowadzenie pełnych badań archeologicznych o charakterze ratowniczym.
Po powiadomieniu Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz uzyskaniu niezbędnych pozwoleń, wiosną 2019 roku archeolodzy z Muzeum w Koszalinie przy wsparciu Grupy Eksploracyjno-Poszukiwawczej „Parsęta” przystąpili do badań terenowych. To, co odkryli, przerosło najśmielsze oczekiwania. Nie tylko potwierdzili lokalizację znaleziska, ale również odkryli ślady po podłużnym obiekcie o nieznanym charakterze. Czy był to grób, skarb, a może miejsce o charakterze rytualnym?
Stanowisko w Krągłem, malowniczo położone na krawędzi głębokiej doliny niewielkiej rzeczki, kryło więcej tajemnic, niż początkowo sądzono. Podczas badań ziemię z wykopu przesiewano i dwukrotnie sprawdzano za pomocą detektora metalu. Dzięki temu odnaleziono kolejne elementy zapinek: ozdobne guzy, sprężyny, elementy pochewki oraz tłoczoną folię. Precyzyjne rozmieszczenie tych przedmiotów na powierzchni o wymiarach około 2,0×1,5 m wskazywało, że nie były one przypadkowo rozrzucone.
Jednak największą zagadką pozostaje charakter znaleziska. Zastosowane przez dawnych złotników techniki zdobnicze świadczą o niezwykłej precyzji i kunszcie rzemieślniczym. Srebrne, pozłacane zapinki z misternymi ornamentami oraz zdobieniami w stylu Kerbschnitt to prawdziwe dzieła sztuki. Czy były one ofiarowane bogom? A może stanowiły formę oszczędności, skarb, który nigdy nie doczekał się powrotu właściciela?
Zastosowane techniki zdobnicze pozwalają pewnie datować skarb z miejscowości Krągłe na lata 400–450 AD. Pierwsza połowa V wieku to w historii Europy początek okresu nazywanego wielką wędrówką ludów. W tym czasie cesarstwo zachodniorzymskie chyliło się ku upadkowi, a kontynent nękany był najazdami Hunów. Był to czas migracji, kiedy plemiona takie jak Ostrogoci, Wizygoci, Wandalowie, Frankowie czy Burgundowie przemieszczały się przez całą Europę. Pomorze leżało na peryferiach obszaru, gdzie rozgrywały się te burzliwe wydarzenia. Nie oznacza to jednak, że tereny te były wówczas zupełnie wyludnione, czego świadectwem jest znalezisko z Krągłego.
Około 4 metrów od miejsca odkrycia znajduje się duży głaz, który mógł pełnić rolę punktu orientacyjnego. Fakt, że nie znaleziono śladów wkopu wokół niego, sugeruje, że mógł tam leżeć od dawna, być może wskazując miejsce pochówku lub rytualnego depozytu. Archeolodzy rozważają różne hipotezy – od depozytu o charakterze ofiarnym, przez symboliczną mogiłę, aż po skrytkę na cenne przedmioty.
Intrygujące jest również to, jak blisko (zaledwie 20 kilometrów) od Krągłego znajduje się miejscowość Świelino, gdzie w 1904 roku odkryto bardzo podobne zabytki. Czy to przypadek, czy może trop wiodący do większej układanki historycznej? Wciąż pozostaje wiele pytań, na które odpowiedzi mogą przynieść kolejne badania. Zabytki prezentowane są obecnie na stałej wystawie Muzeum w Koszalinie „Pradzieje Pomorza” w budynku Działu Archeologii.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o skarbie z Krągłego oraz poznać inne fascynujące archeologiczne historie, które skrywa Koszalin i Pomorze, zapraszamy na wyjątkowe spotkanie „W samo południe” 30 marca o godz. 12.00 w Muzeum w Koszalinie. W spotkaniu udział wezmą czołowi pomorscy archeolodzy, w tym dr Ignacy Skrzypek oraz Krzysztof Kowalski z Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz autorzy tekstu –
archeolodzy z koszalińskiego Muzeum: dr Andrzej Kasprzak i Jacek Borkowski. Wydarzeniu będzie towarzyszyć specjalna ekspozycja.
Zapraszamy serdecznie!
dr Andrzej Kasprzak – archeolog, kustosz dyplomowany, związany z Muzeum w Koszalinie od 2004 roku, wykładowca
na Uniwersytecie Gdańskim. Autor artykułów i referatów dotyczących kultury wielbarskiej na Pomorzu. Głównym polem jego zainteresowań są zagadnienia dotyczące kurhanów, kamiennych kręgów oraz stanowisk bagiennych w okresie wpływów rzymskich.
Jacek Borkowski – archeolog, kierownik Działu Archeologii, z Muzeum w Koszalinie związany od 25 lat. Autor wielu artykułów, referatów i badań wykopaliskowych dotyczących archeologii miejskiej i sakralnej.
